Phần lớn nông dân trồng cà phê Việt nam đều bị động tại khâu phơi sấy, một số có đầu tư cho sân phơi nhưng lại phụ thuộc vào trời, trừ một số bà con ở những vùng trồng cà phê chè là chế biến theo quy trình ướt (wet processing), còn đại đa số là đi theo quy trình chế biến khô (dry processing).

Theo phương pháp chế biến khô hiện nay chúng ta đang thực hiện theo hai cách:

Lượng cà phê phơi quá dày không biết ngày nào khô

Sự phụ thuộc vào trời từ năm này qua năm khác

Cà phê quả hái về cứ để vậy và phơi trên sân cho đến khi khô

Ưu điềm:

• Không tốn công xay tươi, cà phê ít bị đen nếu lỡ có gặp mưa (nhưng cũng không chống chọi với thời tiết mưa kéo dài)
• Nếu được phơi trên sân có khả năng rút nước tốt khả năng bị đen do gặp mưa là thấp hơn so với xay dập ra rồi phơi.

Nhược điểm:

• Thời gian phơi kéo dài, rất tốn công bảo vệ và cày đảo
• Càng kéo dài thời gian nằm trên sân thì càng có nguy cơ gặp mưa, mỗi lần nhiểm nước mưa lại phải tốn thêm vài ba ngày cho việc cày đảo phơi khô.
• Nguy cơ thất thoát cao do bị trộm và nước mưa đẩy trôi tại những vùng dốc.
• Khi gặp đợt được giá thì cũng chưa kịp khô để bán, chờ đến khi khô thì cà phê đã có tràn lan.

Xay dập ra để phơi cho nhanh khô

Ưu điềm:

• Nhanh khô, chỉ cần 3 nắng nếu có nắng tốt cho nên khắc phục được những nhược điểm của phơi nguyên quả.

Nhược điểm:

• Nếu không may mà trúng mưa chỉ một lần thì nguy cơ làm cho cà phê bị đen là rất lớn.
• Đòi hỏi sau khi xay dập ra rồi thì phải có nắng để phơi, nếu không thì mốc rất nhanh

Phương pháp sấy nguyên cả quả

Để khắc phục những nhược điểm và phát huy ưu điểm của cả hai phương pháp nêu trên, chúng tôi xin đề xuất với bà con Nông dân hai phương pháp sấy nguyên cả quả.

Nếu phải chọn một trong hai hướng đầu tư là làm sân phơi hay máy sấy, chúng tôi đề nghị nên đầu tư cho máy sấy vì rõ ràng là máy sấy không bị phụ thuộc vào trời, thời gian sấy cà phê quả chỉ trong vòng 18-20 tiếng/mẻ, dùng nguyên liệu đốt chính là vỏ cà phê khô xay ra, hoặc than đá. Hiện nay có hai phương pháp sấy nguyên cả quả với những số liệu như sau:

1- Lò Sấy tĩnh (phù hợp với phần lớn bà con Nông dân)

Lò sấy tĩnh có sức chứa 150-200kg cà phê quả tươi/met vuông, đốt bằng vỏ cà phê, lượng vỏ cà phê xay ra vừa đủ để đốt sấy cho chính một lượng quả tương đương.

Một lò sấy tĩnh có diện tích 50m vuông,
lượng sấy 10 tấn quả/mẻ

Lò đốt sử dụng vỏ cà phê

Quạt thổi phải sử dụng loại có cấu trúc đặc biệt theo dòng quạt loại ly tâm, có khả năng thổi xuyên hơi nóng ở mức 100-120 độ C qua lỗ lưới của sấy tĩnh, chúng tôi đã thấy một số bà con sử dụng loại quạt hướng trục trong trường hợp này là không đúng vì quạt hướng trục có hệ số nén rất thấp sẽ không đạt được hiệu quả như ý.

Động cơ để kéo quạt có thể sử dụng motor hay máy nổ tùy điều kiện thực tế.

Nhược điểm của lò sấy tĩnh là bà con phải chịu khó đảo bằng tay, khoảng 2-3 tiếng phải đảo một lần, tuy nhiên chỉ sau 18-20 tiếng đồng hồ là cà phê đã khô đạt mức không thể hư hỏng hay đen được nữa.

Làm khung lưới cho lò sấy tĩnh thì ở đâu có cơ khí thì cũng đều làm được, vấn đề là chọn đúng mắc lưới sấy, khung lưới phải chắc chắn để sử dụng được lâu dài.

Một điều bà con cần lưu ý: vì là lò đốt trực tiếp cho nên chỉ dùng vỏ cà phê để sấy nguyên quả, không dùng vỏ cà phê để sấy cà phê nhân sẽ khiến cho cà phê nhân bị hôi khói, muốn sấy cà phê nhân bằng lò đốt trực tiếp thì phải đốt bằng than đá.

Tùy mỗi hoàn cảnh của bà con Nông dân mà nên chọn xây kích thước lưới sấy tĩnh và lò đốt như thế nào cho tiết kiệm và phù hợp, để đặt câu hỏi với chúng tôi bà con có thể tham gia vào Diễn đàn để gởi ý kiến.

2- Máy Sấy Trống (Drum Dryer)

Nhược điểm duy nhất của máy sấy trống là tiền đầu tư đắt hơn sấy tĩnh, còn ngoài ra máy sấy trống có rất nhiều ưu điểm khác như sau:

• Sấy không cần người đảo
• Sấy được cà phê quả, cà phê thóc, cà phê nhân
• Chất lượng sấy rất đều, không phụ thuộc vào tay nghề đảo của công nhân

Vấn đề sấy nguyên cả quả đối với máy sấy trống rất đơn giản, chỉ cần đổ cà phê vào và cho đốt lò rồi cho chạy máy sấy, thời gian sấy cũng tương đương với sấy tĩnh.

Hiện nay Viết Hiền đang phát triển ba loại kích thước mấy sấy trống để đáp ứng cho từng quy mô khách hàng là loại 5 khối, 15 khối và 20 khối tương ứng với từng loại có thể chứa được 2,5-7,5 và 10 tấn quả cà phê tươi.

Các loại 7,5-10 tấn quả/mẻ thì phù hợp hơn với những nhà mua cà phê quả tươi để chế biến hơn là đối với bà con Nông dân.

Phương pháp 1

Phơi cà phê thóc trên giá

Sử dụng những vật liệu bằng tre, gỗ làm giá phơi – phơi luôn cả cà phê quả

Nhận xét: Với phương pháp trên cà phê sẽ nhanh khô, bởi sự thông thoáng cả mặt trên và dưới, khi có mưa, không cần phải hốt vào rồi lại mang ra vất vả mà chỉ cần cuộn lại khi có mưa hay để tránh sương xuống về đêm, tránh được cà phê bị ngậm nước trở lại, ảnh hưởng đến chất lượng. Đầu tư cho dàn phơi như thế này, có khi còn rẻ hơn làm sân phơi. Bạc phủ không cần lôi kéo nhiều, thời gian sử dụng cũng bền hơn.

Phương pháp 2

Phương pháp phơi trên giá, kết hợp với hiệu ứng nhà kính

Nhận xét: Có thể sử dụng những loại như bao Nylon hay Polyester (hiện có bán rất nhiều trên thị trường) loại không cần chặn tia cực tím, khi những tấm trong suốt này được đậy xuống, tia nắng mặt trời vẫn có thể đi xuyên qua và gây ra hiệu ứng lồng kính, khiến cho nhiệt độ bên trong tăng cao hơn môi trường bên ngoài rất nhiều (trong khoảng 40-50 độ C) – Khi cà phê bốc hơi nước, chúng ta có thể mở tấm trong suốt này ra, khi trời mưa thì nhanh chóng đóng lại, rất tiện lợi. Với phương pháp này thì khi nhiệt độ tăng lên, hơi nước bốc lên, chúng ta cần mở ra hay tạo khe cho thông thoáng là rất quan trọng. Lưu ý nhiệt độ cao mà không thông thoáng hơi cho nước bay đi thì thời gian phơi sẽ kéo dài.

Bằng những cây gỗ, tre hay gỗ thông để làm ra cái khung để đóng tấm trong suốt này là trong tầm tay của nhiều bà con Nông dân.

Phương pháp 3: Kết hợp một phần kiểu hiệu ứng nhà kính

Nhà vòm lợp bằng tấm trong suốt, cho phép ánh nắng mặt trời đi qua, nhưng không lo trời mưa

Nhận xét: Với bà con nông dân có quy mô sản xuất tương đối lớn, có lẽ mô hình này rất phù hợp, nhiệt độ trong nhà kính này luôn cao hơn nhiệt độ môi trường bên ngoài (xin tham khảo phần cuối bài này giải thích thêm về nguyên lý của “hiệu ứng nhà kính”)

Một kiểu sử dụng hiệu ứng nhà kính – loại kín, với kiểu này cần có hệ thống thông thoáng để hơi nước thoát ra trong quá trình phơi.

Nhiệt độ bên trong nhà kính này sẽ vào khoảng 60 độ C trong khi nhiệt độ bên ngoài trời có nắng vào khoảng 30 độ C, đây là loại nhà kính để phơi cá của Ngư dân

Nhận xét: Một kiểu nhà kính gọn nhẹ, có đầy đủ hệ thống thông thoáng, không khí đi vào từ bên dưới, qua 3 cái máng lấy không khí nhưng không cho nước mưa đi vào, không khí bị nung nóng bởi hiệu ứng nhà kính, bốc lên cao, đi xuyên qua vật cần phơi và mang hơi nước bay ra ngoài qua hình thức thiết kế hở bên trên mái. Đây là một trong những kiểu thiết kế đơn giản nhưng hiệu quả rất cao.

Nguyên lý hiệu ứng nhà kính trong phơi, sấy

Năng lượng bức xạ của ánh sáng mặt trời khi chiếu xuyên qua một vật trong suốt (kính, tấm polyester v.v..) đi đến một vật màu đen, do tính phản xạ ánh sáng kém của màu tối, nên không phản chiếu ngược lại được, vật màu đen biến thành một loại như cái “bẫy nhiệt” năng lượng mặt trời do bị hấp thu bức xạ nên chuyển thành nhiệt năng.

Áp dụng hiệu ứng này, người ta chế ra các bình nước nóng sử dụng năng lượng mặt trời, chế tạo các thiết bị sấy từ đơn giản đến phức tạp tùy vào mục đích nhằm phục vụ cho phơi sấy các loại nông sản, hải sản v.v. vừa sạch cho sản phẩm, vừa hạn chế hủy hoại môi trường do tránh đốt các nhiên liệu hóa thạch. Chúng tôi xin giới thiệu một số kiểu thiết kế đơn giản để bà con tham khảo dưới đây:

Một kiểu máy sấy sử dụng năng lượng mặt trời, có buồng sấy riêng biệt với buồng thu năng lượng.

Nguyên lý hoạt động:

1- Ánh sáng mặt trời chiếu xuống xuyên qua “Mặt kính hay tấm trong suốt”.

2- Gặp vật màu đen là “Tấm tôn sơn đen” đặt bên trong “Buồng thu năng lượng” là một dạng bẫy nhiệt, khiến cho tấm tôn nóng lên.

3- Không khí bên trong buồng thu năng lượng nóng lên sẽ giãn nở và bay lên trên đi vào “Buồng sấy”, sự di chuyển của không khí tạo ra một luồng khí khiến cho không khí mới đi vào thông qua ô “không khí đi vào” và tiếp tục bị hun nóng bởi cái bẫy nhiệt.

4- Không khí nóng đi vào Buồng sấy và đi xuyên qua khay lưới chứa vật cần sấy và mang hơi ẩm thoát ra khỏi “Lỗ thông thoáng”

Tham khảo một số thiết bị sấy bằng năng lượng mặt trời theo kiểu như trên, nhiệt độ trong buồng sấy khi có nắng tốt sẽ lên đến khoảng 50-60 độ C.

Một máy sấy năng lượng mặt trời kiểu dành cho Nông dân

Một kiểu sấy năng lượng mặt trời tự chế

Mọi trao đổi thắc mắc xin gõ vào phần phản hồi ở bên dưới, chúng tôi sẽ sắp xếp để giải đáp cho những câu hỏi của bà con Nông dân cũng như những ai có quan tâm đến vấn đề sấy bằng năng lượng mặt trời. Chúng tôi rất mong được đón nhận những ý kiến của các Chuyên gia, các nhà Khoa học về lĩnh vực năng lượng mặt trời để giúp cho người làm Nông nghiệp, Ngư dân giải quyết phần nào những khó khăn trong vấn đề sấy sản phẩm.